Skarbek Jan h. Abdank (ok. 1710–1772), kasztelan inowrocławski. Był synem woj. łęczyckiego Franciszka (zob.) i jego pierwszej żony Franciszki z Kadzidłowskich.
Zapewne jeszcze w czasach Augusta II ojciec przekazał S-kowi star. tuszyńskie w pow. piotrkowskim. Ponownie zgody na tę cesję udzielił August III 26 II 1734. W styczniu 1733 S. był marszałkiem sejmiku przedsejmowego województw kujawskich w Radziejowie. Na sejm konwokacyjny 1733 r. posłował już z woj. łęczyckiego. Wraz z ojcem opowiedział się po stronie saskiej, nie uczestniczył jednak w podwójnej elekcji. Przypuszczalnie dopiero z początkiem 1734 r. przystąpił do prosaskiej konfederacji warszawskiej Antoniego Ponińskiego. Jako konsyliarz woj. łęczyckiego uczestniczył 24 I 1735 w radzie tejże konfederacji.
S. posłował z woj. łęczyckiego na sejmy 1744, 1746 i 1754 r. Od r. 1745 występował z tytułem szambelana Augusta III. W r. 1748 wybrano go na komisarza z woj. łęczyckiego do Trybunału Skarbowego. Na sejmach z l. 1754 i 1758 polecany był z braćmi przez posłów łęczyckich łasce królewskiej. Był jednym z pretendentów do poselstwa na sejmiku łęczyckim 24 III 1761, lecz wycofał swą kandydaturę, prawdopodobnie pod naciskiem dworu. W toczącej się w województwach kujawskich rywalizacji między prosaskim stronnictwem Dąmbskich a «familią» Czartoryskich zaangażował się po stronie «familii» i razem z Moszczeńskimi starał się nie dopuścić do wyboru na urzędników ziemskich stronników dworu. Marszałkował 7 IV 1763 sejmikowi woj. brzeskiego kujawskiego, na którym przeprowadzono elekcję kandydatów do ziemstwa tegoż województwa. Wobec rozdwojenia przedkonwokacyjnego sejmiku radziejowskiego 6 II 1764 S. wziął udział w obradach sejmiku zorganizowanego przez stronników «familii»: woj. inowrocławskiego Andrzeja Zamoyskiego i ekspodskarbiego Antoniego Kossowskiego; podczas obrad wybrany został na sędziego kapturowego woj. brzeskiego kujawskiego i na posła woj. inowrocławskiego na konwokację. Na sejmie konwokacyjnym wyznaczono go na członka komisji do star. kolskiego. Konstytucję sejmu konwokacyjnego S. podpisał z zastrzeżeniem, by przyjęto sposób obierania posłów taki, jaki uchwalono względem deputatów oraz, by wynaleziono sprawiedliwy sposób rozdawania «chleba dobrze zasłużonym». W czasie elekcji z 7 IX 1764 oddał swój głos na Stanisława Poniatowskiego z woj. brzeskim kujawskim. Poparcie dla Czartoryskich i samego elekta przyniosło mu 14 XII 1764 nominację na kasztelana inowrocławskiego. Za tę godność dziękował królowi sejmik kujawski «boni ordinis» 9 IX 1765. W l. 1764–6 S. wyraźnie zabiegał o przychylność Stanisława Augusta. M.in. uzyskał jego zgodę na przeniesienie (czasowe?) jakichś akt grodzkich z Brześcia Kujawskiego do Włocławka.
Na przedsejmowym sejmiku radziejowskim z 26 VIII 1766 S. przyjął przysięgę ziemstwa inowrocławskiego i wystąpił z obszernym projektem reform. Godząc się na rozwiązanie konfederacji, zdecydowanie opowiadał się za głosowaniem większością i za tajnością głosowania. Odrzucił możliwość przyznania jakichkolwiek praw politycznych dysydentom, krytykując przy tym ekonomiczną argumentację zwolenników równouprawnienia różnowierców. Proponował zlikwidowanie Komisji Wojskowej oraz przywrócenie władzy hetmanów, z wyłączeniem jednak spod ich kompetencji nowych oddziałów sformowanych po ewentualnej aukcji wojska. Uprawnienia Komisji Wojskowej przejąć by miała Komisja Skarbowa; jej członkowie powinni jednak być wybierani na sejmikach. Województwa miałyby też objąć kontrolę nad nowymi oddziałami wojskowymi, finansowanymi z solnego podatku konsumpcyjnego oraz z dochodów z dóbr królewskich. Jako panaceum na problemy ekonomiczne proponował bojkot handlu z Gdańskiem oraz ograniczenie zbytku. Projekt S-ka został dołączony do instrukcji dla posłów kujawskich. S. uczestniczył w obradach sejmu 1766 r. Wypowiadał się tam za głosowaniem większością. W sporze o kompetencje Komisji Skarbowej proponował 29 X t.r. uchwalenie podatków wg przedstawionych przez nią projektów; opowiedział się przy tym za odsunięciem na przyszłość Komisji od inicjatyw ustawodawczych. Dn. 29 V 1767 podpisał wprawdzie w Radziejowie akt partykularnej konfederacji radomskiej, ale nie odgrywał w niej żadnej roli. W okresie konfederacji barskiej zachowywał wierność Stanisławowi Augustowi.
W r. 1744 S. odkupił od swoich braci Władysława i Wojciecha ich części leżące w pow. przedeckim dóbr izbickich (miasto Izbica, 6 wsi i dwa młyny). W r. 1754 lokował w sąsiedztwie Izbicy miasto Nową Izbicę, na co uzyskał przywilej Augusta III zezwalający na targi, jarmarki, zwolnienie z podatków oprócz pogłównego. Miasto otrzymało prawo magdeburskie oraz samorząd z burmistrzem. Rozbudowa miasta dokonana przez S-ka uważana była wówczas za wzorową, co podkreślił w r. 1765 sejmik radziejowski, zwalniając Izbicę z czopowego. W r. 1746 zakupił S. za 88 tys. złp. dobra Otoczna, Chwałkowice i połowę Węgierek w pow. pyzdrskim. W r. 1748 dostał dożywocie na królewszczyźnie Szamborowo w pow. gnieźnieńskim, a w r. 1750 otrzymał po ojcu królewszczyzny: Świętosławice, Sarnowo i Skaszyn w pow. przedeckim. S. był też po ojcu właścicielem Drobina w pow. płockim. Zostawił dobra mocno zadłużone. Zmarł 27 I 1772, został pochowany 8 II t.r. w Brdowie (?).
S. był żonaty dwukrotnie: jego pierwszą żoną (od r. 1746) była Anna z Gajewskich (zm. 5 II 1759 w Izbicy), drugą (od 13 IX 1760) Konstancja von Bruchenthal. Z drugiego małżeństwa pozostawił synów: Eugeniusza, Michała, oficera w powstaniu kościuszkowskim, który zginął podczas starcia z Prusakami pod Włocławkiem, i Kaspra (1763 – przed 1824), ojca Fryderyka (zob.).
Bratanek Karol Euzebiusz (2. poł. XVIII w.), syn Władysława (zm. 1761), generała majora wojsk kor., i Józefaty z Gomolińskich, córki Karola (zob.) został 20 VII 1784 szambelanem królewskim, 18 VII 1791 otrzymał Order św. Stanisława. Posłował z ziemi sochaczewskiej na sejm grodzieński w r. 1793, był na nim wyznaczony do Komisji Policji Kor. Z małżeństwa z Teklą z Byszewskich, córką generała lejtnanta Arnolda (zob.), pozostawił córkę Emilię, zamężną za Leonem Grabowskim (zm. 1865), synem Stanisława (zob.).
Estreicher; Zedier J. H., Grosses vollständiges Universal-Lexikon, Leipzig–Halle 1744 XLI 1230; Niesiecki; Żychliński, XXV 108; Urzędnicy, VI/2; – Dorcz K., Izbica Kujawska. Herb miasta, Izbica Kujawska 1994 s. 5; Konopczyński W., Polska w dobie wojny siedmioletniej, Kr.–W. 1911 II; Kosman M., Izbica Kujawska – przeszłość i teraźniejszość, „Roczn. Wielkopolski Wschodniej” T. 2: 1974 s. 25; Rostworowski E., Legendy i fakty XVIII wieku, W. 1963; Skibiński M., Europa a Polska w dobie wojny o sukcesję austriacką, Kr. 1913 II; Smoleński W., Przewrót umysłowy w Polsce wieku XVIII, W. 1979; Szczygielski W., Konfederacja barska na Kujawach (1768–1772), „Ziemia Kujawska” T. 5: 1978 s. 22; – Diariusze sejmowe z w. XVIII, II–III; Diariusz Sejmu Walnego Ordynaryjnego […] 1766, W. [1767] k. 660; Matuszewicz, Diariusz; Pawiński A., Dzieje ziemi kujawskiej…, W. 1888 V; Teki Dworzaczka (CD-ROM), Kórnik 1996; Vol. leg., VII 89, 189, 254; – „Kur. Pol.” 1759 nr 8, 1760 nr 39; – AGAD: grodz. przedeckie inskrypcje 88 k. 40–41v., 119v.–120, 230v., grodz. brzeskie oblaty, I, T. 2 k. 695, Sigillata, t. 27 s. 150; B. Czart.: rkp. 685 s. 240–250 (listy S-ka) rkp. 3844 nr 81, 106, rkp. 3849 nr 97, rkp. 3851 nr 12; – Bibliogr. dot. Karola Skarbka: Iłowajski D., Sejm grodzieński roku 1793, P. 1872; Kądziela Ł., Między zdradą a służbą Rzeczypospolitej, W. 1993; Kornatowski W., Kryzys bankowy w Polsce 1793 roku, W. 1937; Tokarz W., Rozprawy i szkice, W. 1959; Wąsicki J., Konfederacja targowicka i ostatni sejm Rzeczypospolitej z 1793 roku, P. 1952; – Magier, Estetyka Warszawy; Korespondencja Jana Śniadeckiego, Wr. 1954 II; Sievers J. J., Jak doprowadziłem do drugiego rozbioru Polski, W. 1992; Tajna korespondencja z Warszawy do Ignacego Potockiego 1792–1794, W. 1961; Vol. leg., X; – Mater. Red. PSB: Życiorys Karola Skarbka oprac. przez Ewę Zielińską.
Jarosław Dumanowski i Jerzy Dygdała